50% lokaal eigendom bij energieprojecten

In het Nationaal Klimaatakkoord is aangegeven dat bewonersparticipatie bij de energietransitie van essentieel belang is. Dit is opgenomen omdat maatschappelijke acceptatie en participatie de crux zijn om tot gedragenheid te komen in deze complexe opgave. Van het aardgas af, energie besparen, je woning isoleren, andere vormen van mobiliteit en dan ook nog eens zonnevelden en windmolens in onze omgeving. Dat is nogal wat en daarom ook de afspraak dat bij zon en wind projecten op land wordt gestreefd naar minimaal 50% lokale eigendom.

Nog 79 maanden te gaan tot 2030 

Ongeveer 100 maanden voor 2030 is een belangrijk rapport van de IPCC verschenen, het klimaatpanel van de Verenigde Naties. 2030 is een belangrijk jaartal om de doelen van het Klimaatakkoord Parijs, de Klimaatwet en van het Nationale Klimaatakkoord te halen. Nederland moet dan minimaal 55% van de broeikasgassen hebben gereduceerd ten opzichte van 1990. Dat is nodig om de stijging van de temperatuur op aarde te beperken. Dit inspireerde mij om iedere maand tot 2030 een blog te gaan schrijven over de klimaatverandering en hieraan gerelateerde thema’s.

Wat houdt lokaal eigendom in?

De gedachte bij lokaal eigendom is dat voor zon en wind projecten op land er een evenwichtige eigendomsverdeling komt tussen marktpartijen en de omgeving. Dat begint al bij de eerste plannen en ontwikkeling van een dergelijk energieproject en zet zich voort bij de bouw en uiteindelijke exploitatie. Het streven is een eigendomsverhouding van 50/50. Het doel daarbij is dat de omgeving meebepaalt hoe een dergelijk project eruit komt te zien en ‘opgaat’ in het landschap, om de lasten en lusten eerlijk te verdelen en om dus het draagvlak voor dergelijk projecten te vergroten. Je wordt immers mede-eigenaar en deelt mee in de opbrengsten.

Hoe ging dat tot op heden?

Tot voor kort zagen we dat het eigendom van de zon en wind projecten vooral bij marktpartijen lag. De opbrengsten gaan naar deze marktpartijen en de grondeigenaar. Aan de inpassing in het landschap werd minder aandacht gegeven. Dit is ook reden dat omwonenden vaak niet blij zijn met een zonnevelden en windmolens. Ze hebben immers wel de lasten en de lusten gaan naar elders. De marktpartijen hebben geen binding met de directe omgeving, sterker nog, het zijn regelmatig zelfs geen Nederlandse bedrijven. Met andere woorden: de financiële opbrengsten vloeien naar het buitenland. Dat geeft wrijving. Om daar al enigszins aan tegemoet te komen zijn er marktpartijen een deel van de opbrengsten in een omgevingsfonds storten. Vaak mag dan de dorpsvereniging of natuurvereniging bepalen wat er met dat geld gebeurd. Bij lokaal eigendom gaat dit zeggenschap dus veranderen en is het idee dat er veel meer aandacht komt voor landschappelijke inpassing en terugdringen van overlast.

Zijn er al voorbeelden van lokaal eigenaarschap?

Zeker! Er zijn in Nederland al vele mooie voorbeelden waar lokale energiecoöperaties mede eigenaar zijn van zonnevelden of windmolens. Soms in een verhouding van 50/50 en ook al 100% lokaal eigendom. De opbrengsten gaan naar de coöperatie en de leden bepalen waar die winst naar toegaat. Diverse gemeenten gaan al verder en hebben in hun beleid een streven van 75-100% opgenomen. Daarmee gaan ze nog een stapje verder. Lokale initiatieven krijgen zo meer ruimte en borging om zelf richting te geven aan zon en wind projecten en het draagvlak neemt toe door de lusten en lasten eerlijk te verdelen. Met de huidige energieprijzen is dit bovendien zeer aantrekkelijk.

Alleen lokaal eigendom bij zon en wind projecten op land?

Ja, ten tijde dat het Nationaal Klimaatakkoord in 2019 tot stand kwam was de focus in Nederland om duurzame elektriciteit op te wekken met hernieuwbare bronnen als zon en wind. Daarom is in het Klimaatakkoord ook opgenomen om 50% lokaal eigendom bij zon en wind projecten op land te benoemen. Kernenergie (wel CO2-arm, groen volgens de Europese Commissie en is geen hernieuwbare energie) en was geen onderdeel van de toenmalige duurzame energiemix in Nederland. Pas in het huidige coalitieakkoord van het kabinet is aangeven dat er onderzoek komt naar mogelijke kerncentrales. Gisteren heeft minister Rob Jetten aangegeven dat er nu 3 marktpartijen zijn geselecteerd om haalbaarheidsstudies uit te gaan voeren. Als dat positief uitvalt kunnen op zijn vroegst in 2035 kerncentrales operationeel zijn aldus de minister. De omvang van deze kerncentrales (minimaal 1.000 MW) durf ik niet lokaal te noemen. Als dit doorgaat verandert de energiemix sterk.

Lokaal eigendom bij kleine energiecentrales?

Het speelveld in de energiemix verandert mogelijk nu het kabinet kernenergie overweegt. Dat was ten einde het Klimaatakkoord werd gesloten niet voorzien. Vandaar dat het begrip lokaal eigendom bij duurzame energieprojecten zich logischerwijs op zon en wind op land concentreert.

In het coalitieakkoord van de provincie Gelderland lees ik, min of meer om zonnevelden en de komst van windmolens op land te remmen, dat ze daar binnen 8 jaar een kleine kerncentrale gaan bouwen. Op deze manier wil Gelderland in 55% minder CO2 uitstoten. Ondanks dat het kabinet er van uitgaat dat zij op zijn vroegst in 2035 een kerncentrale actief krijgen en met recente voorbeelden uit Frankrijk (vertraging van 11 jaar) en in Finland (vertraging van 14 jaar), gaat Gelderland het blijkbaar anders en sneller doen. Dat is veel belovend! In 8 jaar wordt daar vanuit het niets een kleine kerncentrale in 2031 actief. Dat noem ik nog eens ambitieus en gaat, als dat lukt, helpen om minder CO2 uit te stoten.

Wat mij intrigeert in datzelfde Gelderse coalitieakkoord is dat wordt aangegeven dat de opbrengsten van energieprojecten meer terugvloeien naar de directe omgeving. Okay denk ik dan, dat is mooi en  dus gaan ook de opbrengsten van die kerncentrale naar de directe omgeving terugvloeien. Daar hebben we ook een ambitie voor, immers minimaal 50% lokaal eigendom. Dat is naast de verbluffende bouwperiode ook interessant! Ik ben reuze benieuwd welke lokale energiecoöperatie in Gelderland gaat instappen, hoe inwoners kunnen deelnemen in het eigendom en mede vormgeven van de kerncentrale en hoe lokaal eigendom en directe omgeving wordt gedefinieerd.